२०२५ चा भौतिकशास्त्र नोबेल पुरस्कार : २०२५ साली भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार जॉन क्लार्क, मिशेल डेव्होरेट आणि जॉन मार्टिनिस यांना प्रदान करण्यात आला आहे.
त्यांना हा सन्मान मॅक्रोस्कोपिक स्तरावर (मोठ्या प्रमाणावर) क्वांटम गुणधर्म प्रदर्शित करणाऱ्या प्रयोगांमुळे मिळाला आहे. या संशोधनाने हे दाखवून दिले की क्वांटम मेकॅनिक्स केवळ सूक्ष्म कणांपुरती मर्यादित नसून ती दैनंदिन जीवनात वापरल्या जाणाऱ्या उपकरणांतही लागू होऊ शकते.
त्यांचे योगदान
१९८० च्या दशकात या तिघांनी सुपरकंडक्टिंग इलेक्ट्रॉनिक सर्किट्स वापरून प्रयोग केले.
त्यांनी दाखवून दिले की या सर्किट्समध्ये देखील क्वांटम अवस्था (Quantum States) नियंत्रित करता येतात.
या प्रयोगांनी पुढील तंत्रज्ञानांसाठी पाया घातला —
क्वांटम संगणक (Quantum Computing)
क्वांटम संवेदन (Quantum Sensing)
क्वांटम क्रिप्टोग्राफी (Quantum Cryptography)
या क्षेत्रांमुळे संगणनाची गती वाढेल, डेटा अधिक सुरक्षित होईल आणि संवेदन उपकरणांची अचूकता वाढेल.
आधुनिक तंत्रज्ञानावर परिणाम
क्वांटम तत्त्वांचा वापर आजच्या संगणकांपासून मोबाईल फोनपर्यंत सर्वत्र आहे.
ट्रान्झिस्टर, सेन्सर्स आणि मायक्रोचिप्समध्ये वापरले जाणारे तत्त्व हेच आहेत जे या संशोधनाने अधिक मजबूत आणि समजण्यास सोपे केले.
म्हणजेच विजेत्यांचे काम आजच्या डिजिटल युगाच्या मूळात आहे.
जागतिक सहकार्य
जॉन क्लार्क – ब्रिटिश वंशाचे, कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, बर्कले येथे प्राध्यापक.
मिशेल डेव्होरेट – फ्रान्सचे, येल विद्यापीठ आणि कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, सांता बारबरा येथे पदांवर.
जॉन मार्टिनिस – अमेरिकन शास्त्रज्ञ, गुगलच्या क्वांटम आर्टिफिशियल इंटेलिजेंस लॅबचे माजी प्रमुख.
त्यांचे सहकार्य हे आंतरराष्ट्रीय वैज्ञानिक एकतेचे उत्तम उदाहरण आहे.
नोबेल पुरस्काराची परंपरा : २०२५ चा भौतिकशास्त्र नोबेल पुरस्कार
भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक १९०१ पासून दिले जाते.
ते रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेस द्वारे प्रदान केले जाते.
दरवर्षी १० डिसेंबर रोजी, अल्फ्रेड नोबेल यांच्या पुण्यतिथीला स्टॉकहोममध्ये समारंभ होतो.
२०२५ च्या विजेत्यांनी क्वांटम विज्ञानाच्या नव्या दालनाला उघडकीस आणून, भविष्यातील तंत्रज्ञानाला नवी दिशा दिली आहे.
