जागतिक एड्स दिन 2025: भारताची रणनीती, कायदेशीर चौकट आणि NACP-V रोडमॅप

Published on: 01/12/2025
World AIDS Day 2025
Join WhatsApp
Join Now
Join Telegram
Join Now

World AIDS Day 2025 :

जागतिक संदर्भ :

  • जागतिक एड्स दिन: दर वर्षी 1 डिसेंबर
  • 2025 थीम: “व्यत्ययांवर मात करणे, एड्स प्रतिसादात परिवर्तन करणे”
  • उद्दिष्ट: लवचिक, समावेशक, समुदाय-नेतृत्वाखालील आरोग्य प्रणालींवर भर

🟥 भारताचा एचआयव्ही/एड्स प्रतिसाद

  • भारताची प्रमुख संस्था: राष्ट्रीय एड्स नियंत्रण संघटना (NACO)
  • भारताचे लक्ष्य: 2030 पर्यंत एड्स समाप्त करणे (UN SDG-3.3 शी सुसंगत)
  • भारताचे मॉडेल: जागतिक स्तरावर मान्यताप्राप्त, समुदाय-आधारित, डेटा-चालित मॉडेल

🟥 भारताचा एड्स नियंत्रण प्रवास

  • 1980 दशक: प्रारंभिक शोध व जागरूकता
  • NACO स्थापना: राष्ट्रीय स्तरावर संरचित धोरणात्मक प्रतिसाद
  • फोकस बदल: आपत्कालीन प्रतिसाद → मानवी हक्क + आरोग्य समता

🟥 राष्ट्रीय एड्स नियंत्रण कार्यक्रम (NACP) – टप्पे

NACP-I (1992–1999)

  • उद्दिष्ट: एचआयव्ही प्रसार कमी करणे, आरोग्यावरील परिणाम कमी करणे
  • भारताची पहिली संरचित रणनीती

NACP-II (1999–2006)

  • उद्दिष्ट: प्रसार कमी करणे, राष्ट्रीय पातळीवर शाश्वत प्रतिसाद यंत्रणा

NACP-III (2007–2012)

  • लक्ष्य: HRGs मध्ये प्रतिबंध + उपचार विस्तार
  • नवे उपक्रम: DAPCU (District AIDS Prevention & Control Units)

NACP-IV (2012–2017; वाढवून 2021)

  • मोठे लक्ष्य: नवीन संसर्ग 50% घट
  • मुख्य उपाय:
    • एचआयव्ही/एड्स (प्रतिबंध व नियंत्रण) कायदा, 2017
    • मिशन संपर्क → उपचार सोडलेल्यांना पुन्हा जोडणे
    • Test & Treat धोरण → निदानानंतर त्वरित ART
    • नियमित Viral Load मॉनिटरिंग

NACP-V (2021–2026)

  • खर्च: ₹15,471.94 कोटी
  • फोकस: विस्तृत चाचणी, प्रतिबंध, उपचार, समुदाय सहभाग
  • लक्ष्य: 2030 पर्यंत सार्वजनिक आरोग्य धोका म्हणून एड्स समाप्त

🟥 कायदेशीर चौकट: एचआयव्ही/एड्स (प्रतिबंध व नियंत्रण) कायदा, 2017

  • भेदभाव प्रतिबंधित
  • PLHIV चे हक्क संरक्षित
  • 34 राज्ये/केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये लोकपाल (Ombudsman) अनिवार्य

🟥 जागरूकता आणि समुदाय सहभाग

  • देशव्यापी मोहिमा: मल्टीमीडिया, सोशल मीडिया, IEC
  • ग्रामीण पोहोच: होर्डिंग्ज, बस जाहिराती, लोककला, IEC व्हॅन्स
  • क्षमता वाढ: आशा, SHGs, PRIs प्रशिक्षण
  • कलंक कमी करणे: कार्यस्थळ + आरोग्यसेवा क्षेत्रावर लक्ष
  • Targeted Interventions:
    • ऑक्टोबर 2025 पर्यंत 1,587 HRG प्रकल्प

🟥 भारताचा जागतिक प्रभाव

  • भारताचे मॉडेल: अधिकार-आधारित + समुदाय-नेतृत्व + डेटा-चालित
  • यश:
    • नवीन एचआयव्ही संसर्गात प्रगती
    • ART कव्हरेज जागतिक सरासरीपेक्षा जास्त

🟥 UPSC साठी महत्त्वाचे तथ्य (Direct MCQ Pointers) : World AIDS Day 2025

  • जागतिक एड्स दिन – 1 डिसेंबर
  • 2025 थीम – “व्यत्ययांवर मात करणे, एड्स प्रतिसादात परिवर्तन करणे”
  • मुख्य संस्था – NACO
  • कायदा – HIV/AIDS (Prevention & Control) Act, 2017
  • कार्यक्रम – NACP
  • सध्याचा टप्पा – NACP V (2021–2026)
  • बजेट – ₹15,471.94 कोटी

Leave a Comment