युनिफाइड मार्केट्स इंटरफेस (UMI) : भारताच्या आर्थिक बाजारपेठांचे आधुनिकीकरण आणि डिजिटल परिवर्तन साध्य करण्यासाठी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने एक नवे पाऊल उचलले आहे.
ग्लोबल फिनटेक फेस्ट 2025 दरम्यान आरबीआय गव्हर्नर संजय मल्होत्रा यांनी युनिफाइड मार्केट्स इंटरफेस (Unified Markets Interface – UMI) या नावाने एक अत्याधुनिक आर्थिक पायाभूत सुविधा सुरू केली.
युनिफाइड मार्केट्स इंटरफेस म्हणजे काय?
UMI हे एक तंत्रज्ञानावर आधारित प्लॅटफॉर्म आहे जे वित्तीय मालमत्तांचे (जसे की बाँड्स, सिक्युरिटीज) टोकनायझेशन करण्याची प्रक्रिया सुलभ करते.
या प्रक्रियेमध्ये ब्लॉकचेन तंत्रज्ञान आणि घाऊक सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सी (CBDC) चा वापर केला जातो.
या प्रणालीचे उद्दिष्ट म्हणजे:
आर्थिक व्यवहारांची गती आणि पारदर्शकता वाढवणे
सेटलमेंटची प्रक्रिया स्वयंचलित व अधिक सुरक्षित करणे
गुंतवणूकदारांना अंशात्मक मालकी (fractional ownership) मिळवून देणे
वित्तीय बाजारपेठेत अधिक लोकांचा सहभाग सुनिश्चित करणे
टोकनायझेशनमुळे वास्तविक मालमत्ता डिजिटल स्वरूपात ब्लॉकचेनवर प्रदर्शित होते.
यामुळे त्या मालमत्तेचे व्यापार अधिक जलद, पारदर्शक आणि सुलभ होते.
स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्सच्या वापरामुळे व्यवहार स्वयंचलितरीत्या पूर्ण होतात, ज्यामुळे मानवी हस्तक्षेप कमी होतो आणि कार्यक्षमता वाढते.
पायलट प्रकल्पाचे परिणाम
UMI च्या पायलट प्रोग्राममधून बाजारपेठेतील कार्यक्षमतेत उल्लेखनीय सुधारणा दिसून आल्या आहेत.
हे परिणाम दाखवतात की भारताच्या आर्थिक व्यवस्थेत हे तंत्रज्ञान मोठा बदल घडवू शकते.
यामुळे आरबीआयचा CBDC केवळ पेमेंटपुरताच नाही तर गुंतागुंतीच्या बाजार व्यवहारांसाठीही उपयुक्त ठरू शकतो, असा संदेश दिला गेला आहे.
अकाउंट अ‍ॅग्रीगेटर (AA) फ्रेमवर्क
आर्थिक समावेशन आणि डेटा-सुरक्षेसाठी आरबीआयने Account Aggregator (AA) प्रणालीलाही प्रोत्साहन दिले आहे.
ही प्रणाली नागरिकांना त्यांच्या आर्थिक डेटावर पूर्ण नियंत्रण ठेवून ती नियमन केलेल्या संस्थांसोबत सुरक्षितपणे शेअर करण्याची परवानगी देते.
सध्याचे आकडे:
१७ खाते एकत्रित करणारे (AAs)
६५० आर्थिक माहिती वापरकर्ते (FIUs)
१५० आर्थिक माहिती पुरवठादार (FIPs)
१६० दशलक्ष ग्राहक खाती
३.६६ अब्ज डेटा विनंत्या प्रक्रियेत
ही प्रणाली वापरकर्त्यांना त्यांचा डेटा संमतीने शेअर करण्याची संधी देऊन कर्ज उपलब्धता व आर्थिक निर्णयक्षमता सुधारते.
आरबीआयची इतर नवी डिजिटल उत्पादने
त्याच कार्यक्रमात आरबीआयने चार नवी फिनटेक इनोव्हेशन्स सादर केली:
UPI मदत – स्मॉल लँग्वेज मॉडेल्स (SLM) वापरून AI आधारित सपोर्ट टूल
UPI सह IoT पेमेंट्स – कनेक्टेड डिव्हाइसेसद्वारे स्वयंचलित पेमेंट
बँकिंग कनेक्ट – सर्व बँकांसाठी इंटरऑपरेबल नेटबँकिंग इंटरफेस
UPI रिझर्व्ह पे – निधी नियंत्रण आणि पूर्व-अधिकृततेसाठी नवीन फीचर
ही उत्पादने सुरक्षित, जलद आणि समावेशक डिजिटल वित्तीय परिसंस्था निर्माण करण्याच्या आरबीआयच्या दृष्टीकोनाचा भाग आहेत.
Static तथ्ये (Static GK Summary) : युनिफाइड मार्केट्स इंटरफेस (UMI)
| घटक | माहिती |
|---|---|
| पुढाकार | युनिफाइड मार्केट्स इंटरफेस (UMI) |
| जाहीर करणारे | आरबीआय गव्हर्नर संजय मल्होत्रा |
| प्रसंग | ग्लोबल फिनटेक फेस्ट २०२५ |
| उद्देश | घाऊक CBDC वापरून वित्तीय मालमत्तांचे टोकनायझेशन |
| मुख्य तंत्रज्ञान | ब्लॉकचेन आणि स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट्स |
| पायलट निकाल | बाजारपेठ कार्यक्षमतेत सुधारणा व डिजिटल समावेशनाला चालना |
