२००० रुपयांच्या नोटा – संपूर्ण माहिती(₹2000 Currency Note Withdrawal)
🔹 नोटा रद्द करण्याची पार्श्वभूमी
रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने १९ मे २०२३ रोजी ₹२००० च्या नोटा चलनातून हद्दपार करण्याचा निर्णय घेतला.
हा निर्णय स्वच्छ नोट धोरणाचा (Clean Note Policy) एक भाग होता. या धोरणाअंतर्गत जुन्या, खराब, वापरात नसलेल्या किंवा उच्च मूल्याच्या नोटा कालबाह्य केल्या जातात.
🔹 तेव्हा किती नोटा प्रचलनात होत्या?
१९ मे २०२३ रोजी ₹२००० च्या नोटांचे एकूण मूल्य होते ३.५६ लाख कोटी रुपये.
या निर्णयानंतर नागरिकांनी मोठ्या प्रमाणात या नोटा बँकेत जमा किंवा एक्सचेंज केल्या.
🔹 २०२५ पर्यंत काय स्थिती आहे?
आरबीआयच्या जुलै २०२५ च्या अहवालानुसार,
९८.२९% नोटा म्हणजेच ₹३.५० लाख कोटी रुपये बँकिंग प्रणालीत परत आल्या आहेत.
उर्वरित फक्त ₹६,०९९ कोटी रुपये मूल्याच्या नोटा अजूनही प्रचलनात आहेत.
मुख्य मुदती:
१९ मे २०२३ – आरबीआयने ₹२००० च्या नोटा रद्द करण्याची घोषणा केली.
७ ऑक्टोबर २०२३ – बँकेत जमा/बदलण्याची अंतिम तारीख (सर्व बँकांसाठी).
३० जून २०२५ – आरबीआयने ही शेवटची स्थिती जाहीर केली.
सध्या – RBI च्या १९ इश्यू ऑफिसमध्ये अद्याप एक्सचेंज सेवा उपलब्ध.
₹२००० च्या नोटांचा कायदेशीर दर्जा
या नोटा कायदेशीर चलन (Legal Tender) आहेत.
म्हणजेच कोणी त्या स्वीकार करायला नकार देऊ शकत नाही, पण बहुतेक व्यापारी व्यवहारात त्या स्वीकारल्या जात नाहीत.
कमी वापराची कारणे:
₹२००० च्या नोटा सामान्य व्यवहारात फारशा वापरल्या जात नव्हत्या.
मोठ्या रकमेच्या व्यवहारात या नोटा वापरल्या जात, पण त्या देखील डिजिटल व्यवहारांनी कमी झाले.
त्यामुळे RBI च्या मते इतर मूल्यांच्या नोटा पुरेशा होत्या.
रिझर्व्ह बँकेबद्दल थोडक्यात:
स्थापना: १ एप्रिल १९३५
मुख्यालय: मुंबई, महाराष्ट्र
राज्यपाल: संजय मल्होत्रा
RBI देशातील चलन व्यवस्थापन, वित्तीय स्थिरता, आणि बँकिंग नियंत्रण यासाठी जबाबदार आहे.
📌 निष्कर्ष: ₹2000 Currency Note Withdrawal
२००० रुपयांच्या नोटा काढून टाकण्याने देशात कॅश ट्रान्झॅक्शन कमी झाले आहेत, आणि डिजिटल व्यवहारांना चालना मिळाली आहे. तसेच, नोटांचा गैरवापर (black money, hoarding) टाळण्याचा हा एक उपाय होता, असा तज्ञांचा मतप्रवाह आहे.
अधिक माहितीसाठी खालील सांकेतिक स्थळाला भेट द्या.
Visit–rbi.org.in
