भारतीय शेअर बाजारातील स्मॉल-कॅप कंपन्यांमध्ये (₹1,000 कोटींपेक्षा कमी बाजार भांडवल असलेल्या) सट्टेबाजी आणि किमतीतील मोठ्या चढ-उतारांचे प्रमाण अधिक असते. हे ओळखून, भारतीय सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड (SEBI) ने स्टॉक एक्सचेंजच्या सहकार्याने स्मॉल-कॅप कंपन्यांसाठी लागू असलेल्या ESM (Enhanced Surveillance Mechanism) फ्रेमवर्कमध्ये महत्त्वपूर्ण सुधारणा जाहीर केली आहे. हे सुधारित नियम २८ जुलै २०२५ पासून लागू होतील. SEBI Small-Cap Monitoring Rules
या सुधारित फ्रेमवर्कचा उद्देश काय आहे?
SEBI चा उद्देश स्पष्ट आहे:
बाजारातील अखंडता आणि पारदर्शकता राखणे
गुंतवणूकदारांचे संरक्षण सुनिश्चित करणे
स्मॉल-कॅप स्टॉक्समधील सट्टेबाजी नियंत्रित करणे
आणि योग्य पद्धतीने कंपन्यांचे निरीक्षण करणे
नवीन ESM फ्रेमवर्कमध्ये काय बदल झालेत?
स्टेज १ – सुधारित शॉर्टलिस्टिंग निकष
पूर्वी ज्या कंपन्यांची किंमत प्रचंड चढ-उतार करत होती, त्यांच्यावर लक्ष ठेवले जात होते. आता किंमतीतील सातत्यपूर्ण वाढीचे विश्लेषण देखील जोडलं गेलं आहे.
उदाहरण – एखादा स्टॉक सतत वर जात असेल, तर त्यामागे सट्टेबाजी आहे का हे पाहणे आवश्यक आहे.
स्टेज २ – नवीन PE (Price to Earnings) थ्रेशोल्ड
जर एखाद्या कंपनीचा PE रेशो निफ्टी ५०० निर्देशांकाच्या दुप्पटपेक्षा जास्त असेल, तर त्याला स्टेज २ मध्ये ठेवले जाईल. यामुळे अतिमूल्यांकन झालेल्या शेअर्सवर नियंत्रण ठेवता येईल.
ट्रेडिंग निर्बंध (Stage 1 कंपन्यांसाठी)
१००% मार्जिन आवश्यक
T+2 ट्रेडिंग नियम लागू
ट्रेड-फॉर-ट्रेड सेटलमेंट सिस्टम लागू
५% किंमत बँड लागू
हे सगळं करून गुंतवणूकदारांच्या पैशांचे संरक्षण करण्याचा प्रयत्न आहे.
थोडक्यात पार्श्वभूमी:
SEBI ने ऑगस्ट २०२३ पासून ESM फ्रेमवर्क लागू केला होता, जे मुख्यतः ₹1,000 कोटींहून कमी बाजार भांडवलाच्या कंपन्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी बनवले होते. आता हेच फ्रेमवर्क अधिक कडक आणि संरचनात्मकदृष्ट्या सुधारित करण्यात आले आहे.
या नियमांचा थेट फायदा कोणाला?
साध्या गुंतवणूकदारांना (retail investors): सट्टेबाजांपासून संरक्षण
बाजार व्यवस्थापन संस्थांना: स्थिरता आणि पारदर्शकता
स्टॉक एक्सचेंजना: संशयास्पद हालचालींवर त्वरित कारवाई
मौल्यवान कंपन्यांना: योग्य मूल्यमापन
SEBI चा निष्कर्ष: SEBI Small-Cap Monitoring Rules
SEBI ने सांगितलं की, “स्मॉल-कॅप कंपन्यांमध्ये गुंतवणूक करताना बाजार आणि गुंतवणूकदार यांच्यात विश्वास असणे अत्यंत गरजेचे आहे. हे सुधारित फ्रेमवर्क बाजारातील अस्थिरता कमी करत विश्वासार्हता वाढवेल.”
