ISRO Vyommitra humanoid robot : भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (ISRO) लवकरच भारताचा पहिला मानवरूपी अंतराळ रोबोट — “व्योमित्र” — अवकाशात पाठवणार आहे. हा ऐतिहासिक क्षण डिसेंबर 2025 मध्ये घडणार असून, तो गगनयान मोहिमेच्या पहिल्या मानवविरहित उड्डाणात (G1 Mission) सहभागी होईल.
ही मोहीम भारताच्या मानव अंतराळ कार्यक्रमातील (Human Spaceflight Programme) एक महत्त्वाची पायरी ठरणार आहे.
व्योमित्र म्हणजे काय?
व्योमित्र हा एक अर्ध-मानवी (Half-Humanoid) रोबोट आहे — म्हणजे त्याचे रूप मानवी स्वरूपासारखे आहे, पण त्याला पूर्ण शरीर (पाय) नाहीत.
त्याचे नाव दोन संस्कृत शब्दांवरून आले आहे —
“व्योम” (अंतराळ) + “मित्र” (सखा) → “अंतराळातील मित्र”
व्योमित्राला अंतराळवीरांचा साथीदार म्हणून तयार केले गेले आहे. तो मानवासारखा संवाद साधू शकतो, आदेश पाळू शकतो आणि अवकाशयानातील वातावरणाची पडताळणी करू शकतो.
गगनयान मोहिमेतील भूमिका
व्योमित्र गगनयान मोहिमेच्या पहिल्या मानवविरहित उड्डाणात काम करेल. त्याची प्रमुख कामे अशी असतील:
अंतराळयानातील तापमान, आर्द्रता, ऑक्सिजन आणि कार्बन डायऑक्साइड पातळीचे निरीक्षण करणे
नियंत्रण पॅनेल हाताळणे आणि स्विच ऑपरेशन्स करणे
जमिनीवरील कंट्रोल रूमशी संवाद साधणे
रिअल-टाइम स्टेटस अपडेट्स देणे
मानवी हालचाली आणि प्रतिक्रियांचे अनुकरण करणे, जेणेकरून खऱ्या अंतराळवीरांवर येणाऱ्या परिस्थितींचा अभ्यास करता येईल
तांत्रिक वैशिष्ट्ये
व्योमित्र हा कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि प्रगत सेन्सर्सनी सज्ज आहे.
त्याची काही ठळक वैशिष्ट्ये —
Voice Recognition System: मानवी आवाज ओळखून उत्तर देऊ शकतो
AI Decision Module: साध्या तांत्रिक परिस्थितींमध्ये स्वायत्त निर्णय घेऊ शकतो
Facial Expressions & Gestures: चेहऱ्यावरील आणि हातांच्या हालचालींनी प्रतिक्रिया व्यक्त करू शकतो
Data Collection Sensors: वातावरणीय बदलांची अचूक नोंद ठेवतो
Dual Communication: जमिनीवरील वैज्ञानिक आणि यानातील यंत्रणा यांच्याशी संवाद राखतो
विकास आणि पुढील पावले
व्योमित्रचा विकास इस्रोच्या विक्रम साराभाई स्पेस सेंटर (VSSC), तिरुवनंतपुरम येथे झाला आहे.
डिसेंबर 2025 मध्ये त्याचे पहिले उड्डाण (G1 Mission) होणार आहे.
त्यानंतर आणखी दोन मानवविरहित उड्डाणे (G2 आणि G3) नियोजित आहेत.
शेवटी, 2027 च्या सुरुवातीला भारताचे पहिले मानवी अंतराळ उड्डाण (Human Mission) सुरू करण्याचे लक्ष्य आहे.
महत्त्व
व्योमित्र हे फक्त एक रोबोट नाही — तो भारताच्या स्वदेशी मानव-रेटेड अवकाश तंत्रज्ञानाच्या क्षमतेचे प्रतीक आहे.
यामुळे इस्रो पुढे खोल-अंतराळ मोहिमांमध्ये, चंद्रावरच्या प्रयोगशाळांमध्ये, आणि ग्रह रोव्हर्समध्ये वापरता येईल असे तंत्रज्ञान विकसित करू शकते.
