दिल्ली सरकारने ३० ऑगस्ट ते १० सप्टेंबर २०२५ या कालावधीत पहिल्यांदाच क्लाउड सीडिंग (कृत्रिम पावसाचा प्रयोग) सुरू करण्याचा निर्णय घेतला आहे. यामागील मुख्य उद्दिष्ट हवेतून धूळ आणि घनकण कमी करून वायू प्रदूषण कमी करणे हे आहे. Cloud seeding in Delhi 2025
क्लाउड सीडिंग म्हणजे काय?
क्लाउड सीडिंग म्हणजे ढगांमध्ये विशिष्ट रसायने मिसळून कृत्रिम पाऊस निर्माण करणे. यामध्ये सिल्व्हर आयोडाइड, कोरडा बर्फ किंवा मीठाचे कण वापरले जातात. हे कण ढगांमधील बाष्प थेंबांचे जड थेंबांमध्ये रूपांतर करतात आणि पाऊस पाडण्यास मदत करतात. त्यामुळे पाऊस ५–१५% ने वाढू शकतो.
दिल्लीतील प्रदूषणाचा धोका
दिल्ली ही जगातील सर्वाधिक प्रदूषित शहरांपैकी एक आहे. २०२४–२५ च्या हिवाळ्यात, PM2.5 ची पातळी 175 µg/m³ इतकी होती, जी WHO च्या मानकांपेक्षा 3–4 पट अधिक आहे. त्यामुळे लोकांचे आयुर्मान १२ वर्षांनी घटत असल्याचेही अहवालात दिसते.
क्लाउड सीडिंग प्रकल्पाची अंमलबजावणी कशी होणार?
-
₹3.21 कोटींचा प्रकल्प खर्च
-
5 सुधारित सेसना विमाने वापरण्यात येणार
-
प्रत्येक विमान सुमारे १०० चौरस किमी क्षेत्र व्यापेल
-
प्रत्येक फ्लाइट अंदाजे ९० मिनिटांची
-
बीजिंग एजंट्स: सिल्व्हर आयोडाइड नॅनोपार्टिकल्स, आयोडीनयुक्त मीठ आणि रॉक सॉल्ट
या प्रकल्पाचे तांत्रिक सहकार्य IMD (भारतीय हवामान विभाग), IITM पुणे आणि IIT कानपूर यांनी दिले आहे.
ऑगस्टमध्येच का?
पूर्वी जुलैमध्ये हा प्रयोग होणार होता, पण मान्सून ढगांची योग्य घनता नसल्यामुळे तज्ञांनी तो पुढे ढकलण्याचा सल्ला दिला. ऑगस्ट-सेप्टेंबरच्या सुरुवातीला हवामान अधिक अनुकूल असते, त्यामुळे यश मिळण्याची शक्यता वाढते.
मर्यादा आणि चिंतेचे मुद्दे
-
हा उपाय तात्पुरता आहे, प्रदूषणाचे मूळ स्रोत नियंत्रणात न घेतल्यास फारसा उपयोग नाही.
-
हिवाळ्यातील प्रदूषण स्थितीशी हा प्रयोग नेहमीसारखा जुळेलच असे नाही.
-
कृत्रिम पाऊस स्थानिक हवामान व जलचक्रावर परिणाम करू शकतो.
-
तज्ञ म्हणतात, क्लाउड सीडिंग हा प्रदूषण नियंत्रणाचा एक घटक असू शकतो, पण एकमेव उपाय नव्हे.
निष्कर्ष: Cloud seeding in Delhi 2025
दिल्ली सरकारने क्लाउड सीडिंगचा अवलंब करून शहरी प्रदूषणावर उपाय शोधण्याचा महत्त्वाचा पाऊल उचलले आहे, पण तो केवळ तात्पुरता श्वास आहे. प्रदूषण नियंत्रणासाठी अधिक दीर्घकालीन, शाश्वत आणि समग्र उपाययोजना गरजेच्या आहेत.
