आदिवासी सक्षमीकरणातील प्रमुख प्रगती: उपराष्ट्रपतींच्या आढाव्यातील महत्त्वपूर्ण मुद्दे

Published on: 25/11/2025
Adiwasi Empowerment: Education, Health & Inclusive Development
Join WhatsApp
Join Now
Join Telegram
Join Now

उपराष्ट्रपतींचा आदिवासी व्यवहार मंत्रालयाच्या उपक्रमांचा आढावा : Adiwasi Empowerment: Education, Health & Inclusive Development

  • उपराष्ट्रपती C.P. राधाकृष्णन यांनी आदिवासी व्यवहार मंत्रालयाच्या कार्यक्रमांचे परीक्षण केले.

  • मुख्य लक्ष: शिक्षण, आरोग्य, उपजीविका, हक्क संरक्षण.

  • बजेट वाढीचे कौतुक व आदिवासी भागात उच्च शिक्षण व आरोग्यसेवेचा विस्तार यावर भर.

मंत्रालयाचा अर्थसंकल्पीय वाढ

  • २०१४-१५ → ₹४,५०० कोटी

  • २०२५-२६ → ₹१५,००० कोटी (सुमारे 3 पट वाढ)

  • वाढ म्हणजे आदिवासी विकास व पायाभूत सुविधांवर सरकारचा प्राधान्यक्रम.

शिक्षण: एकलव्य मॉडेल निवासी शाळा (EMRS)

  • मंजूर शाळा: ७२८

  • कार्यरत शाळा: ४७९

  • विद्यार्थी नोंदणी: १.३८ लाख+

  • उद्दिष्ट: दर्जेदार शिक्षण + प्रतिस्पर्धात्मकता

  • उपराष्ट्रपतींचा भर: विद्यापीठ–शाळा संबंध (University–School Linkage)

  • शाळा गळती कमी करणे व सतत शैक्षणिक समर्थन.

प्रमुख योजना (Flagship Schemes)

1) प्रधानमंत्री जनमन (PVTG-केंद्रित)

  • लक्ष्य: PVTGs

  • सेवा: शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छ पाणी, गृहनिर्माण.

2) धरती आबा जनजाती ग्राम उत्कर्ष अभियान

  • उद्दिष्ट: पायाभूत सुविधा विकास

  • फोकस: रस्ते, वीज, शाळा, डिजिटल कनेक्टिव्हिटी.

3) आदि कर्मयोगी अभियान

  • उद्दिष्ट: कौशल्य विकास + नेतृत्व क्षमता

  • लाभार्थी: आदिवासी तरुण व अधिकारी.

आरोग्य क्षेत्रातील प्राधान्य

सिकल सेल अॅनिमिया (Sickle Cell Anaemia)

  • एक अनुवांशिक रक्त विकार, आदिवासी भागात जास्त प्रमाण.

  • मंत्रालयाचे उपक्रम:

    • व्यापक तपासणी व स्क्रीनिंग

    • लवकर निदान व समुपदेशन

    • आरोग्य पायाभूत सुविधा मजबूत करणे

संस्कृती व उपजीविकेचा विकास

  • हस्तकला, वनोपज, उद्योजकता यांना प्रोत्साहन.

  • उद्देश:

    • आदिवासी वारशाचे संरक्षण

    • शाश्वत उपजीविका + आर्थिक स्वावलंबन

प्रमुख आव्हाने

  • योजना घराघरापर्यंत पोचवणे

  • शाळा सोडण्याचे प्रमाण कमी करणे

  • दुर्गम भागातील आरोग्य तफावत भरून काढणे

  • योजनांच्या अंमलबजावणीत समुदाय सहभाग वाढवणे

Static / Exam-Focused Facts : Adiwasi Empowerment: Education, Health & Inclusive Development

  • मंत्रालयाचा बजेट (2025–26): ₹14,925.81 कोटी

  • EMRS मंजूर: 728

  • EMRS कार्यरत: 479

  • EMRS नोंदणी: 1.38 लाख+

  • मुख्य योजना: PM-Janman, Dharati Aba Abhiyan, Adi Karmyogi

  • लक्ष्य गट: Scheduled Tribes (STs), विशेषतः PVTGs

  • आरोग्य फोकस: Sickle Cell Anaemia Screening & Treatment

  • शिक्षण फोकस: University–School Linkage, International Education Opportunities

  • व्हिजन: “Viksit Bharat साठी आदिवासी उत्थान अनिवार्य”

Leave a Comment