काय घडलंय नेमकं?
अलीकडे शास्त्रज्ञांनी दोन प्रचंड कृष्णविवरांची (ब्लॅक होल) टक्कर आणि एकत्रीकरण (विलीनीकरण) लक्षात घेतलं आहे. ही घटना इतकी मोठी होती की, तिच्यामुळे निर्माण झालेल्या गुरुत्वाकर्षण लहरी (gravitational waves) पृथ्वीवर अगदी क्षीण स्वरूपात पोहोचल्या – पण अत्यंत संवेदनशील उपकरणांनी त्या टिपल्या. २०२५ ब्लॅक होल शोध
ही लाटेची कल्पना काय आहे?
अल्बर्ट आईन्स्टाईन यांनी 1915 मध्ये सांगितले होते की, मोठ्या खगोलशास्त्रीय घटनांमुळे अवकाशात “गुरुत्वाकर्षण लहरी” निर्माण होतात – जणू काही अवकाशाच्या कापडावर उठणाऱ्या लाटांसारख्या. हे खूप सूक्ष्म असतं. या लहरी प्रत्यक्षात पहिल्यांदा 2015 मध्ये सापडल्या. त्यानंतर असे अनेक सिग्नल मिळाले.
यावेळी काय वेगळं घडलं?
या वेळी जी दोन कृष्णविवरे एकत्र आली, ती खूपच मोठ्या आकाराची होती – एक जवळपास १४० सूर्याच्या वजनाएवढं, तर दुसरं सुमारे १०० सूर्याएवढं. त्यांचं विलीनीकरण झाल्यावर एकच, सुमारे २२५ सौर वस्तुमानाचं अजून प्रचंड कृष्णविवर तयार झालं.
हे इतिहासातलं आतापर्यंतचं सर्वात मोठं ब्लॅक होल विलीनीकरण ठरलं आहे. याआधी ८० आणि ६५ सौर वस्तुमानांची ब्लॅक होल्स एकत्र आली होती.
याचा अर्थ काय?
शास्त्रज्ञांना वाटायचं की १०० ते १५० सौर वस्तुमानांच्या दरम्यानची कृष्णविवरं फारशी अस्तित्वात नसतात – कारण इतकी मोठी तारे वेगळ्याच पद्धतीने आपलं जीवन संपवतात. पण हा शोध त्या सिद्धांतालाच आव्हान देतो.
त्यामुळे आता शास्त्रज्ञांना पुन्हा तारकांची मृत्यू प्रक्रिया, कृष्णविवर निर्मिती, आणि विश्वाचा ढाचा समजून घ्यावा लागेल.
ही माहिती मिळाली कशी?
हे सगळं LIGO, Virgo, आणि KAGRA नावाच्या वेधशाळांनी मिळवले. या वेधशाळा पृथ्वीवर विविध ठिकाणी असून त्यात भारतातही एक LIGO-India प्रकल्प 2030 पर्यंत सुरु होणार आहे.
पुढे काय?
हा शोध केवळ कृष्णविवरांबद्दल नव्हे, तर संपूर्ण ब्रह्मांडाच्या समजूतबद्दल नवे दरवाजे उघडतो. यामुळे आपण प्रकाश न सोडणाऱ्या गडद पदार्थांपासून (Dark Matter) बनलेल्या विश्वाच्या भागांचा अभ्यासही करू शकतो.
सारांश: २०२५ ब्लॅक होल शोध
हा शोध म्हणजे मानवी इतिहासातील एक टप्पा आहे जिथे आपण अवकाशातल्या सर्वात अंधाऱ्या आणि प्रचंड घटनांना ‘ऐकू’ शकतो – पाहू नाही शकत, पण जाणू शकतो.
